مطالعه اثرات زیست محیطی پساب کارخانه فراوری معدن مس قلعه زری بیرجند

یکی از مشکلات اساسی دراستخراج معادن، دفع باطله ها می باشد. باطله ها مواد زائدی هستند که درعملیات حفاری، استخراج و کانه آرایی، در معادن تولید می شوند. به دلیل طبیعت سمی و خطرناک بعضی از این باطله ها، دفع صحیح و اصولی آنها از لحاظ زیست محیطی بسیار حائز اهمیت است. محیط زیست از ارکان توسعه پایدار در هرکشوری است. بدون توجه به مسأله محیط زیست، منابع طبیعی و انسانی دچار نقصان شده و پیامدهای ناگواری را بر کره خاکی و جوامع انسانی برجا خواهد گذاشت. معدن مس قلعه زری بعنوان تنها واحد معدنی استان که دارای پسماند مایع است، روزانه مقادیر قابل توجهی زهاب معدنی به صورت دوغاب تولید می نماید. دوغاب خروجی کارخانه حاوی مقادیری فلزات سنگین از جمله مس، سرب و روی می باشد. از آنجا که این پساب بدون انجام عمل آبگیری، با دبی تقریبی 350 لیتر بر دقیقه در دشت رها شده و محدوده ی وسیعی را تحت تأثیر خود قرار داده است امکان نفوذ آب به لایه های زیرین زمین و آلوده سازی آب های زیرزمینی در منطقه وجود دارد. اثرات زیست محیطی این پساب در تحقیق حاضر مورد بررسی قرار گرفته است. امروزه روش های ژئوفیزیکی بوی‍ژه روش های الکتریکی به طور چشمگیری به عنوان یک روش غیرمستقیم برای کنترل و بررسی آلودگی های زیست محیطی به کار گرفته شده اند. در این پژوهش به منظور بررسی ویژگی های هندسی آلودگی حاصل از کارخانه فرآوری معدن مس قلعه زری توموگرافی دوبعدی بکار گرفته شده است. بر اساس این روش یک پروفیل به طول520 متر عمود بر منطقه تحت تاثیر پساب طراحی شد که در نتیجه آن تعداد 210 نقطه برداشت گردید. تفسیر نقاط برداشت شده نشان می دهد که مقاومت الکتریکی منطقه متأثر از پساب تا حد کمتر از 3 اهم - متر نیز کاهش یافته است و این درحالی است که مقاومت ویژه تشکیلات خارج از منطقه تاثیر حدود 3000 اهم - متر می باشد. علاوه بر این رسم مقاطع مختلف ژئوالکتریک نشان می دهد که عمق نفوذ پساب تا 30 متری نیز ادامه می یابد. کاهش مقاومت ویژه سنگ کف می تواند ناشی از وجود درزه و شکستگی در داخل سنگ کف و در نتیجه نفوذ آب زیرزمینی و احتمالاً آلودگی ناشی از سد باطله باشد. مطالعات ژئوتکنیکی و آب شناسی منطقه حاکی از وجود یک زون برشی کاملاً خرد شده در محل دفع باطله و مشارکت آب زیرزمینی موجود در انتقال آلودگی ناشی از فلزات سنگین از طریق شکستگی ها می باشد. علاوه بر این مطالعات ژئوشیمی زیست محیطی بر روی خاک این منطقه انجام شده است که بدین منظور سه نمونه خاک از اعماق 5/0، 1 و 5/1 متری و یک نمونه از پساب کارخانه مورد آنالیز قرار گرفت. آنالیز نمونه ها توسط شرکت بینالود مشهد انجام گرفت. این مطالعات نشان می دهد که غلظت فلزات سنگین (v, cr, mn, fe, co, ni, cu, mo, hg, as, ag, pb, cd, zn) با افزایش عمق در خاک افزایش یافته است. این مورد منجر به کاهش مقاومت ویژه تشکیلات گردیده است که توسط مطالعات توموگرافی تأیید شده است. همچنین کیفیت خاک منطقه با استفاده از شاخص های ضریب آلودگی، زمین انباشت، غنی شدگی، بار آلودگی و آلودگی رسوب مورد ارزیابی قرار گرفته است. شاخص فلزی برای نمونه پساب موجود مقدار بسیار بالایی بوده است که حاکی از آلودگی شدید این پساب می باشد. با توجه به شاخص زمین?انباشت، خاک در عمق 1 و 5/1 متری آلودگی شدید نشان می دهد. از نظر شاخص آلودگی رسوب نمونه خاک برداشت شده از اعماق 1 و 5/1 متری در رده ی خاک های خطرناک قرار می گیرد. شاخص غنی شدگی نسبت به عناصر سرب، کادمیم و نقره غنی شدگی بسیار شدید خاک را نشان می دهد. شاخص بار آلودگی نیز حاکی از آلودگی خاک منطقه به میزان قابل توجه می باشد.